خواص درماني و دارويي خربزه

خواص و كاربرد‌ها

استفاده درماني و بهداشتي از بخش­هاي مختلف ميوه خربزه، در کتاب­هاي طب قديم و حکماي اسلامي و هم در متون پزشکي جديد توصيه شده است. طبيعت خربزه از نظر حكماي طب سنتي معتدل و تر و شيرين آن گرم و تر است. بيش از ۹۰ درصد وزن خربزه را آب تشکيل مي­دهد. خربزه عطش و تشنگي را در تابستان تسکين داده و براي مزاج‌هاي صفراوي بسيار مناسب است. اين ميوه بر حسب محل توليد ترکيبات شيميايي متفاوتي دارد اما به طور معمول چربي و مواد آلبوميني کمي داشته و سرشار از مواد فيبري و ويتامين‌هايA ،B ، C، مواد معدني فسفر، کلسيم، پتاسيم، منگنز و مواد راديو‌اکتيو مي­باشد. وجود املاح معدني در خربزه سبب مي‌شود که بر درجه قليايي بودن خون و سلول‌هاي بدن تاثير گذاشته و سمومي که بر اثر مصرف گوشت ‌و چربي در خون و سلول‌هاي بدن ايجاد شده را خنثي و دفع نمايد. خربزه‌ دافع‌ اسيد اوريك‌ و سموم‌ خون‌ بوده‌ و در درمان‌ بسياري‌ از بيماري‌هاي‌ تغذيه‌اي‌ مزمن‌ همچون‌ نقرس‌، روماتيسم‌‌ و نارسايي‌ كبدي نقش دارد. ويتامين‌هاي‌ موجود در خربزه‌ درايجاد نشاط و فعاليت‌ اعصاب‌ نقش‌ موثري‌ دارند. خربزه به دليل داشتن مواد فيبري و دارا بودن طعم و اسانس، يک محرک قوي شيميايي براي دستگاه گوارش مي­باشد، لذا بسيار ملين بوده و مصرف آن براي مبتلايان به نقرس، رماتيسم، بواسير و بويژه کساني که از يبوست رنج مي‌برند، بسيار توصيه مي‌شود. همچنين اين ميوه تاثير خاصي در تخليه ميکروب و عفونت‌هاي موجود در روده‌ها دارد.­ اجزاي گياه خربزه داراي خواص مختلفي مي­باشند که در ذيل به آنها مي­پردازيم:

گل

جوانه‌هاي گل خربزه، د‌اراي يك ماد‌ة تلخ و تهوع­‌آور هستند. د‌ر چين مرسوم است که جوانه‌هاي گل خربزه را چيد‌ه، بو د‌اد‌ه و به صورت گرد‌ د‌ر ظروف سربسته چيني نگه مي‌د‌ارند‌ و د‌ر موارد‌ سنگيني معد‌ه و يا د‌ر موارد‌ مسموميت‌ها كه احتياج به استفراغ باشد‌، از اين گرد‌ به عنوان قي‌آور استفاد‌ه مي‌كنند‌. د‌ر هند‌ و چين از د‌م ميوة آن كه خشك كرد‌ه و به صورت گرد‌ د‌رمي‌آورند‌ مخلوط با اجزاي د‌يگري به عنوان ضد‌قي و براي تسكين آشفتگي مصرف مي­کنند‌. اين گرد‌ همچنين براي معالجة يرقان و زخم‌هاي د‌اخل بيني به­كار مي‌رود به طوريکه د‌ر مورد‌ زخم‌هاي بيني فوت کردن كمي از آن د‌ر د‌اخل بيني سبب بهبود اين زخم مي­شود.

پوست

در گذشته د‌ر ايران مرسوم بود‌ كه از گرد‌ ريشة خربزه به عنوان قي‌آور استفاد‌ه مي‌شد‌. خوردن ۸ گرم دم كرده پوست خشك شده خربزه، سنگ مثانه را دفع کرده و به علت دارا بودن خاصيت مليّن، براي معالجه يبوست مفيد مي­باشد. همچنين از گرد‌ پوست خربزه براي زود‌ پختن گوشت نيز استفاده مي‌شود‌.

گوشت

خربزه داراي منابع سرشاري از ويتامين­ها، مواد هيدروکربنه، مواد چرب، آنزيمها، مواد معدني و بسياري از قندهاي طبيعي مي­باشد. طبيعت معتدل اما خنک کننده داشته، داروي هاضمه بوده و براي پوست و اعصاب مفيد است. خربزه و طالبي، اسيد اوريک و سموم خون و سنگ کليه را دفع کرده و به عنوان دارو، جهت درمان رماتيسم، نقرس و ضعف کبد مصرف مي­شوند. خربزه علاوه بر مواد يد­دار حاوي مقدار زيادي مواد معدني نظير پتاسيم، منگنز، فسفر، کلسيم و ماده پکتين دار نيز مي­باشد. همچنين با داشتن طعم و اسانسهاي مطبوع محرک خوبي براي دستگاه گوارش، اعصاب و روان مي­باشد. به علت دارا بودن آنزيمهاي فراوان، عمل هضم را سرعت مي­بخشد.

فيبرهاي سلولزي موجود در خربزه مواد زائد را از روده­ها دفع و رنگ رخسار را جلا مي­دهند. خربزه و طالبي رطوبت بدن، يرقان، درد چشم و امراض سودايي را برطرف مي­سازند اما براي افراد مبتلا به امراض ديابت، ورم روده و سوء هاضمه، مضرند.

خربزه به هضم غذا كمك و رودل را برطرف مي­نمايد. با داشتن خاصيت ادرارآور بودن در بيماري­هاي سنگ كليه و مثانه مفيد است. خربزه براي اشخاص مبتلا به سل ريوي و كم خوني نيز مفيد بوده و سبب افزايش شير در زنان شيرده مي­شود، رنگ چهره را روشن و بيماري استسقاء (احساس تشنگي دائمي) را درمان مي­نمايد. به دليل آن که گوشت خربزه يک ماده ضد تورم به شمار مي‌‌رود، به شکل ضماد براي تسكين ورم، د‌رد‌ چشم، سوختگي‌هاي سطحي پوست بدن و درمان كك و مك و لكهاي صورت مفيد است. ضماد مخلوطي از ريشه خشک شده خربزه و عسل براي بهبود زخم­ها مفيد است. بخور پوست و تخم آن باهم براي تحليل ورمي كه از سرمازد‌گي و برف د‌ر چشم ايجاد‌ شد‌ه باشد، بسيار مؤثر است. د‌ر چين از خربزه‌هاي با گوشت زرد‌ و طالبي براي د‌رمان التهاب كبد‌ استفاد‌ه مي‌كنند‌.

تخم

تخم خربزه طبيعت گرم و تر داشته، براي سرفه حاد، درد سينه و حلق، تب هاي شديد و گرفتگي‌هاي كبد‌ مفيد است. تخم خربزه داراي چربي، پروتئين، آهن و ويتامينE  بوده و مانند تخم کدو ادرار­آور، ملين، تب­بر، پاک‌کننده کليه، مثانه و کبد، مسکن سوزش مجاري ادراري، كمك به هاضمه، تسكين سرفه و افزايش‌دهنده ميل جنسي است. از نظر تركيبات شيميايي د‌ر تخم خربزه، ميريستيك اسيد‌، املاح فسفات، ماد‌ة گالاكتان، ليزين، سيترولين، هيستيد‌ين، تريپتوفان و سيستين و مقد‌ار قابل ملاحظه‌اي روغن وجود‌ د‌ارد‌. تخم خربزه داراي مقادير زيادي پروتئين و چربي مي باشد که از نظر تامين اسيد آمينه ضروري و اسيدهاي چرب غير اشباع نقش مهمي دارد. دانه­هاي خربزه برحسب محل توليد، ترکيب شيميايي متفاوت دارند اما به طور متوسط حاوي ۲۵ درصد پروتئين، ۸/۲۲ درصد کربوهيدرات، ۴۲ درصد روغن، ۲/۴ درصد مواد معدني  و همچنين داراي ويتامين هاي B₂ ,B₁ ، نياسين و عناصر غذايي گوگرد، کلسيم، منيزيم، منگنز، فسفر، آهن و روي مي­باشند.

روغن دانه خربزه طلايي رنگ بوده، بو و طعم خربزه را دارد. به دليل وجود مقادير زياد اسيدهاي چرب غير اشباع و حجم زياد اسيد لينولئيک، مشکل بي ثباتي در طعم را ايجاد مي­کند، به همين دليل از اين روغن نمي­توان جهت پخت و پز استفاده نمود. موارد استفاده روغن دانه خربزه تهيه شورتنينگها ، مارگارينها، روغن­هاي سالاد و روغن­هاي سرخ کردني مي­باشد. از آنجاييکه اين روغن حاوي مقدار زيادي اسيد چرب غير اشباع مي­باشد، سبب پايين آمدن کلسترول خون مي­شود. اسيدهاي چرب روغن دانه خربزه شامل ۴ تا ۶ درصد اسيداستاريک، ۱۰ تا ۱۳ درصد اسيد پالميتيک، ۲۵ تا ۳۷ درصد اسيد اولئيک و۴۰ تا ۵۷ درصد اسيد لينولئيک مي­باشند. تفاله آن پس از استخراج روغن به عنوان منبع غني از پروتئين به مصرف تغذيه حيوانات ويا در تهيه صابون مورداستفاده قرار مي­گيرد. د‌ر فيليپين از كوبيد‌ة تخم خربزه براي د‌رمان سرطان، د‌ر گواتمالا براي خروج انگل از معد‌ه و ‌د‌ر هند‌ به عنوان داروی ادرار آور استفاده مي­شود.

جدول ۱: مواد معدني و ويتامين­هاي موجود در ۱۰۰ گرم خربزه

ميزان پتاسيم موجود در خربزه براي بيماران مبتلا به بيماري قلبي و عروقي بسيار موثر بوده و نقش به سزايي در پيشگيري از اين بيماريها دارد. خربزه به دليل دارا بودن پتاسيم بسيار مدر بوده لذا سبب دفع مواد زايد و سموم موجود در خون شده، به فعاليت و شستشوي مثانه و کليه‌ها کمک کرده و از جمع شدن ادرار در مثانه و ايجاد سنگ مجاري ادرار ممانعت مي‌کند.

خربزه به علت دارا بودن کلسيم موجب تقويت عضلات و استخوان بندي شده و به دليل ايجاد خاصيت قليايي،pH  خون را افزايش مي­دهد.

فسفر موجود در خربزه‌ سبب‌ تقويت ‌سلول‌هاي‌ مغزي‌ و فعاليت‌ اعصاب‌ مي‌شود.
قند خربزه از نوع گلوکز و فروکتوزمي­باشد که سريع جذب مي­شوند لذا نيرو فعاليت سلولها را افزايش داده و خستگي را برطرف مي­سازد. خربزه به دليل داشتن اين قندها بسيار چاق‌کننده بوده و تاثير مفيدي در مبتلايان به سل و يا کم‌‌خوني ايجاد مي‌کند.

در ميان مواد قندي و معدني خربزه آنزيم‌هايي وجود دارد که سرعت هضم غذا را زياد مي­کند. در کودکان موجب افزايش اشتها، افزايش فعاليت و رشد سلول‌هاي بدن و در سالمندان به افزايش فعاليت سلول‌‌هاي دستگاه گوارش و در نهايت رفع سستي و بي‌‌حالي منجر مي‌شود.

وجود ۳۰ ميلي‌گرم ويتامين C در هر يك ‌صد گرم ميوه خربزه، نقش اين ميوه را در طراوت و شادابي پوست و جلوگيري از بيماري‌هاي لثه روشن مي­کند.

احتياط لازم در مصرف خربزه‌

مصرف زياد خربزه مسهل بوده، سبب نفخ شده و در ناحيه معده و روده ايجاد ورم و درد مي‌كند.
اگر خربزه ناشتا خورد‌ه شود‌ ايجاد‌ تب‌هاي صفراوي و اگر بعد‌ از غذا خورد‌ه شود‌، موجب ترش كرد‌ن غذا مي‌شود.‌ بهترين وقت خورد‌ن آن بين د‌و وعده غذايي است.

خوردن خربزه كال در كساني كه معده ضعيف دارند نيز توليد اسهال مي‌كند. همچنين خلط را مي‌افزايد و براي سينه درد و سرماخوردگي مضر است. خوردن خربزه به همراه عسل خطرناك و مضر است. بهتر است هنگام خوردن خربزه استفاده از نمک و فلفل کمتر مصرف کنيد زيرا اين ميوه داراي هورمون و اشعه راديواکتيو است و ممکن است امراض کهنه­اي را که در بدن به صورت پنهاني است آشکار سازد.